Wereldwijd is Lesson Study al een tijd aan een opmars bezig, toch blijft het in onderwijsmiddens nog relatief onbekend. ‘Wat is dat precies?’ ‘Hoe werkt dat dan?’ Het zijn vragen die we veelvuldig beantwoorden. Mensen proberen snel het concept helder te krijgen en maken vergelijkingen. ‘Is dat dan een vorm van intervisie?’ ‘Bedoel je dan een professionele leergemeenschap (PLG) ?’
Goei, Verhoef, Coenders, de Vries, & van Vugt (2015) beschreven een Lesson Study-team als professionele leergemeenschap. Het artikel beschrijft o.a. een grootse pilot voor bovenschoolse PLG’s. Binnen die PLG’s werd Lesson Study aangewend om didactische en vakdidactische kennis en vaardigheden te verbeteren. Bovendien wilden ze een analytische en onderzoeksmatige benadering bij leraren bevorderen. (Dat laatste is interessant voor straks.) Lesson Study-teams waren als het ware PLG’s binnen een PLG.
Professionele leergemeenschappen kregen de laatste jaren in onderwijs meer aandacht. Onderwijsprofessionals die van en met elkaar leren, het wordt meer en meer naar waarde geschat. In PLG’s reflecteren leraren gezamenlijk op onderwijskundige thema’s vanuit een gedeelde visie met een wederzijdse verantwoordelijkheid voor het leren van kinderen (Lomos, Hofman, & Bosker, 2011). Toch is er ook een kanttekening te maken. De term PLG wordt al snel in de mond genomen, heel wat varianten en afkooksels (nb: ook bij Lesson Study) zien we in de praktijk verschijnen. Lomos et al. (2011) hebben 5 kenmerken genoemd voor effectieve PLG’s. Wij maken hierbij de vergelijking met Lesson Study als effectieve vorm van professionalisering.
1. Gedeelde doelstellingen
Dit kenmerk wordt nog ruim geïnterpreteerd. Het ‘shared sense of purpose’ is minstens het delen van eenzelfde missie van de PLG. De uitgesproken doelen zijn leidend voor de opzet en werkwijzen en karakteriseert de thema’s en inbreng (van Keulen, Voogt, van Wessum, Cornelissen, & Schelfout, 2015). Leraren formuleren doelen en ontwikkelen strategieën om die te bereiken (Goei et al., 2015). In Lesson Study komt dit sowieso aan bod in stap 1 van de cyclus. Sterker nog, hiernaar wordt op gezette tijden naar verwezen tijdens de cyclus en ook in de reflecties krijgen de doelen een prominente plaats.
2. Collectieve focus op leren leerlingen
De leraren delen hun focus op het leren van de leerlingen. Ze voelen zich samen verantwoordelijk voor het leren van de leerlingen en zelfs voor het leerlingsucces. Die focus op leren van leerlingen is inherent aan de Lesson Study-cyclus. In alle fasen van een Lesson Study-cyclus komt dit aan bod, sterker nog: het is het absolute startpunt. Het vormt dan ook de basis van de onderzoeksvraag, de indeling in voorbeeldleerlingen volgt daaruit, in het lesontwerp is er frequent een terugkoppeling hiernaar, etc.
3. Gedeelde autonomie in de praktijk
Leraren bezoeken elkaars lessen. Ze geven elkaar feedback of geven feedback op elkaars werk. In een Lesson Study neemt die feedback een uitzonderlijke plaats in. Gezien de leraren het volledige proces van ontwikkeling en uitvoer samen doorlopen, wordt feedback sowieso verheven naar het proces (gezien de gezamenlijke verantwoordelijkheid) en evenzeer naar het leren van de leerlingen (gezien de duidelijke focus). Daardoor is Lesson Study een unieke professionaliseringsbenadering.
4. Samenwerkende professionaliteit
Leraren werken in een PLG op verschillende manieren samen. In een eerdere blogpost hadden wij het al over het verschil tussen professionele samenwerking en samenwerkende professionaliteit. Met Lesson Study kies je resoluut voor samenwerkende professionaliteit, wat toch een hele trap hoger staat dan die andere vorm van samenwerking. Elk kenmerk van samenwerkende professionaliteit is van toepassing: met de ontwikkelde flashcard kan je zelf de check doen.
5. Professionele & reflectieve dialoog
In een PLG bespreken leraren onderwijskundige thema’s. In Lesson Study krijg je sowieso per fase een rijk pallet aan gesprekken tussen onderwijsprofessionals. De professionele dialoog (Hartger, 2015) gaat uit van een onderzoekend karakter, een gezamenlijk (groter) belang, concrete ervaringen, persoonlijke dimensies en een zorgvuldigheid van spreken. Opnieuw kunnen we met Lesson Study elke kenmerk van professionele dialoog aanvinken. Het onderzoekend karakter vormt een rode draad. De cyclus dient het belang van het leren van de leerlingen. Er is ruimte om zowel concrete ervaringen te delen als te observeren. De procesbegeleider laat persoonlijke dimensies toe, lokt die zelfs actief uit en bewaakt de zorgvuldigheid van spreken. Bovendien is er een aparte stap in reflectie. Daarenboven is er mogelijkheid tot een verdiepende dialoog met een extern expert, ook wel knowledgeable other, genoemd.
Lesson Study voegt daar nog extra dimensies aan toe.
6. Vorm van praktijkonderzoek
Lesson Study vertrekt vanuit een onderzoekende houding. Zo’n onderzoekende houding is o.a. ontwikkelingsgericht. Met Lesson Study gaan leraren expliciet voor een verbetering van de eigen beroepspraktijk. Het ‘onderzoek’ in Lesson Study betreft vragen en problemen bij het leren van leerlingen, waar leraren gezamenlijk antwoorden op willen vinden. Het is toepasbaar daar het qua inhoud en vorm nauw aansluit bij de eigen praktijk. De dubbele loop – inherent aan ons gebruikte model van Lesson Study – zorgt voor nog meer diepgang in het leren van de onderwijsprofessionals.
7. Gerichte observatie van voorbeeldleerlingen
Met Lesson Study gaan we niet zomaar de klas in om te kijken naar de praktijk. Gedurende de cyclus zorgen we voor een opbouw in gericht(er) kijken. In de fase waarbij we een klasanalyse maken en de voorbeeldleerlingen selecteren, verbinden we ons om anders naar het leren van leerlingen te kijken. Dit nemen we constant mee in het lesontwerp. Bovendien gaan we met een kijkwijzer ook gerichter de klas in. Bij die lesobservatie vernauwen we de blik op de voorbeeldleerling (Dudley, 2013). Met Lesson Study gaan we dus voorbereid én gericht de klaspraktijk in. Bovendien gaan we onze observaties ook nog eens checken.
We zijn stellig: Lesson Study fungeert zeer goed als opstap naar een PLG. Hoewel Lesson Study een vorm van PLG is, zijn we overtuigd dat door Lesson Study-cycli leraren verder willen gaan in een teamgerichte professionalisering. Daarvoor hebben we in de praktijk zelf een aantal redenen ondervonden. In een Lesson Study-cyclus werk je al snel aan een voelbaar praktijkissue. Leraren voelen zich snel verwant met de gekozen insteek. Door leraren zelf te laten zoeken in literatuur naar mogelijke oplossingen zorg je voor nog meer eigenaarschap en betrokkenheid. Het feit dat er tijd gemaakt wordt om over die literatuurvondsten te dialogeren, verhoogt dat nogmaals. De leerlingen en de lespraktijk komen snel in beeld. Een samenwerkende professionaliteit is het uitgangspunt en door die gezamenlijkheid is er al snel een vergaande openheid. Hun praktijkvraag wordt zichtbaar (door de uitgevoerde les) beantwoord.
Met Lesson Study kies je dus voor een onderbouwde manier van professionaliseren, waarbij je de leraren actief ruimte laat om te groeien in hun zone van naaste ontwikkeling. Gezien Lesson Study zo dicht op de huid van het professionele zijn van leraren zit, zijn de leerkansen maximaal. Deze manier van professionaliseren genereert een impact op hun klaspraktijk. De praktijk getuigt dat ze na een aantal cycli ook ruimere onderwijskundige thema’s vastpakken. Dergelijke onderwijskundige thema’s kunnen een plaats krijgen in een PLG die verder wordt uitgebouwd. Door Lesson Study zijn de fundamenten van een effectieve PLG immers al zeker gelegd.